TikTok drama in de VS waait wellicht over naar de EU

TikTok, wie kent het niet? De bekende app valt onder de categorie sociale media apps en wordt gebruikt om verschillende korte filmpjes van categorieën als komedie, dansen en onderwijs te maken, maar dan op de populairste beats. Wat maakt de app zo geliefd bij de gebruikers? Het is een platform dat tegelijkertijd entertaint en informeert.  Je kunt muziekvideo’s van 3 tot maximaal 15 seconden maken en delen. Daarnaast kun je er video’s in loops van maximaal 60 seconden maken. 

TikTok-pandemie

De app kreeg vooral in het eerste kwartaal van 2020, toen de pandemie begon, een boost aan downloads, namelijk 315 miljoen. In Europa staat de huidige teller van het aantal gebruikers van TikTok gelijk aan die van de Verenigde Staten (VS), namelijk 100 miljoen. Het account met de meeste volgers heeft inmiddels ook de 100 miljoen aangetikt.

Tegelijkertijd heeft de populariteit van de app voor enorme kritiek gezorgd, vooral in de VS. Ondertussen neemt de EU de app ook stevig onder de loep. De volgende vragen zijn daarbij cruciaal: 

• Wat betekent dit voor de status van TikTok en zijn gebruikers in de VS?
• Kan een app over het algemeen verboden worden door een rechter?
• En zal de EU voor een TikTok-verbod gaan? 

Kritiek op TikTok

Na Huawei en WeChat, ligt nu ook TikTok onder vuur in de VS. Wat hebben deze drie bedrijven gemeen? Het zijn allemaal Chinese bedrijven. TikTok behoort tot het Chinese moederbedrijf BytheDance. De Chinese overheid staat bekend om het niet waarborgen van de privacy. Daardoor kwam Trump tot de conclusie dat TikTok niet veilig zou zijn voor Amerikaanse gebruikers, omdat de Amerikaanse gegevens van de gebruikers in handen van de Chinese overheid zouden kunnen komen. Sterker nog, TikTok wordt door de VS gezien als een digitaal afluisterkanaal van de Chinese overheid. Volgens de Trump regering moet het gebruik van TikTok daarom worden verboden en de app uit de App stores worden verwijderd.  

Data collectie TikTok

Ook volgens privacy deskundigen is de gegevensverzameling van TikTok zorgwekkend. De app verzamelt veel gegevens wanneer je deze op je telefoon installeert. De applicatie heeft toegang tot allerlei functies, zoals je camera en microfoon. Dat klinkt logisch, want wanneer je filmpjes wilt opnemen, zijn deze functies van belang. Maar in theorie kan de app ook meekijken en meeluisteren als je deze niet gebruikt. Wat echter ook erg verontrustend was, was dat de app vooral in het begin te veel locatiegegevens verzamelde. TikTok heeft de app hierop inmiddels aangepast. Naast je locatiegegevens kan de app zien welke andere apps je op je telefoon hebt en ook wat je zoekt op het internet. Wat niet onderbelicht mag blijven, is dat TikTok niet de enige app is die deze data collectie technieken toepast. 

Wat ook een rol kan hebben gespeeld is de grote invloed van sociale media tijdens politieke verkiezingen. Afgelopen juni had de voormalige president een verkiezingen rally waarbij niet veel mensen opdoken, terwijl de zaal uitverkocht zou zijn. Wat had TikTok hiermee te maken? TikTok heeft deels bijgedragen aan een georganiseerde protestactie om kaarten te kopen voor de verkiezingen rally, maar niet op te komen dagen. Hierdoor kon TikTok zijn algoritmes gebruiken om grote invloed uit te oefenen op wat de Amerikanen zagen tijdens de verkiezingen. Een Chinees bedrijf dat de Amerikaanse verkiezingen beïnvloedt is natuurlijk een grote ‘no go’.  

TikTok is van tafel, tenzij…

Wat een mogelijke oplossing zou kunnen zijn voor het voortbestaan van de app in de VS, is simpelweg een deel van de app te verkopen aan een Amerikaans bedrijf, waardoor de Amerikaanse data in Amerika blijft. Verschillende bedrijven waren geïnteresseerd in de overname, maar trokken zich ook weer terug. Voorlopig heeft Trump ingestemd met een deal tussen twee Amerikaanse bedrijven, de supermarktketen Walmart en het tech bedrijf Oracle om TikTok over te nemen. 

Om het overname proces van TikTok nog ingewikkelder te maken, heeft de Chinese overheid een nieuwe wet aangenomen die ervoor zorgt dat slimme technologieën – met algoritmes als die van TikTok- niet zomaar aan een buitenlands bedrijf kunnen worden verkocht. Het algoritme is cruciaal voor de werking van TikTok, want een overname zonder het algoritme zou niet aantrekkelijk zijn. Dit betekent dat een buitenlandse partij die een Chinese app met een algoritme als die van TikTok wil overnemen, daarvoor een licentie moet aanvragen. 

TikTok haalt de deadlines van de overname niet, en nu?

BytheDance had extra tijd nodig om de voorwaarden van de deal met Oracle en Walmart af te ronden en voldeed daarom niet aan de deadline van 12 november. Hierdoor had de Trump regering de TikTok-ban uitgesteld naar 27 november zodat Bythedance de deal kon afronden. Vervolgens gaf de Amerikaanse overheid BytheDance nog eens 7 dagen extra om de verkoop van TikTok af te ronden. De meest recente deadline was 4 december en deze is nu verlopen. De Amerikaanse regering heeft aangegeven dat BytheDance geen uitstel meer zal krijgen. Dit betekent dat er tot op de dag van vandaag nog steeds geen deal is en dat de partijen nog steeds in onderhandeling zijn. Wat dit expliciet betekent voor de overname is nog niet duidelijk. 

Wat wel duidelijk is, is dat de App alsnog verkocht moet worden aan een Amerikaans bedrijf, zodat deze in de VS kan blijven bestaan. Wat betekent dit voor de Amerikaanse gebruikers? Zij kunnen nog steeds gebruik maken van TikTok, ook al is de deadline voor de overname verstreken.

TikTok en de rechtszaken

TikTok heeft meerdere rechtszaken door elkaar heen lopen. Het moederbedrijf van TikTok, BytheDance, heeft een rechtszaak tegen de Amerikaanse overheid aangespannen bij het Amerikaanse Hof. Daarnaast werd een andere rechtszaak tegen het verbod aangespannen en dit keer niet door TikTok zelf, maar door drie TikTok influencers.

Rechtszaak: TikTok versus de Amerikaanse overheid

TikTok zou al in september dit jaar uit de Amerikaanse App stores verdwijnen, maar dit werd vervolgens uitgesteld tot na de Amerikaanse presidentsverkiezingen. BytheDance heeft afgelopen augustus een rechtszaak tegen de Amerikaanse overheid aangespannen bij het Amerikaanse Hof. BytheDance stelde dat wanneer TikTok op zo’n cruciaal moment (net voor de verkiezingen) niet meer beschikbaar zou zijn, de VS een platform voor mensen om hun mening in vrijheid te uiten, zou wegnemen. Uiteindelijk ging het Hof akkoord met deze redenering. Het verbod werd vervolgens uitgesteld tot 12 november.

Bovendien maakte BytheDance bezwaar tegen het besluit van Trump in het algemeen voor het Amerikaanse Hof en vroeg om het besluit te beoordelen op zijn rechtmatigheid. Het bedrijf beweert dat het besluit niet in overeenstemming is met de Amerikaanse Grondwet. BytheDance heeft binnenkort nog een deadline lopen om documenten voor de bezwaarprocedure in te dienen. Wat de uitkomst hiervan zal zijn, is nog onduidelijk. 

Rechtszaak: Influencers versus de Amerikaanse overheid

Daarnaast werd een rechtszaak tegen het besluit om TikTok te verbieden op 12 november aangespannen door drie TikTok influencers. De influencers voerden aan dat de uitvoerende orde van Trump, die een volledig verbod van de app was, in strijd was met hun eerste amendement: het recht op vrije meningsuiting.  

Volgens de Trump regering vormt TikTok een bedreiging voor de nationale veiligheid vanwege de link met China.  

De federale rechter, Wendy Beetlestone, blokkeerde voorlopig het verbod op TikTok van de Trump administratie, dat op 12 november van kracht zou worden. Volgens Beetlestone hebben de infuencers “een duidelijke kans van onherstelbare schade aangetoond”.  Beetlestone vond ook dat de “eigen beschrijvingen van de Amerikaanse regering over de bedreiging van de nationale veiligheid voor de TikTok app gebaseerd zijn op een hypothese” en kon op basis daarvan de conclusie niet ondersteunen dat “het risico van de regering zwaarder weegt dan het publieke belang bij het opleggen van het verbod”. Daarmee heeft de rechter een streep door het besluit van het ministerie van Economische zaken gezet.

Kan een rechter een app verbieden? 

Naast het feit dat de rechter een streep kan zetten door een app-verbod, is het wellicht ook belangrijk om te weten of een rechter bevoegd is om een app te verbieden. Het is in beginsel de taak van de rechter om beslissingen – ook wel een vonnis genoemd – in zaken te nemen waarin hierom door partijen gevraagd wordt. De rechter onderzoekt wat er precies aan de hand is, hij of zij kijkt naar alle ontvangen informatie en wat erover geschreven staat in de wet en andere rechtsbronnen. Op basis daarvan doet hij of zij dit vonnis. Iedereen moet zich hieraan houden. 

Trump moest het Amerikaanse Hof vragen om een beoordeling van het TikTok-verbod. De rechter moest beoordelen of het verbod al dan niet gerechtvaardigd is op basis van het Amerikaanse recht. Dit geeft de rechter in principe de bevoegdheid om uiteindelijk een app al dan niet te verbieden.

Ook in de EU kunnen rechters apps in beginsel verbieden. Dit was het geval bij de app Uberpop. Met behulp van deze app konden passagiers vervoer bestellen bij particuliere, niet-professionele chauffeurs met hun eigen auto. Het Europees Hof van Justitie had de lidstaten geadviseerd om de app en de diensten van Uberpop te verbieden. De Nederlandse rechter heeft de app Uberpop vervolgens in 2014 verboden. Ook andere landen, zoals Duitsland, hebben de dienst via de app verboden. Daarnaast heeft de Duitse rechter vorig jaar een populaire stemadvies app kunnen verbieden. 

Kortom: een app kan door de rechter worden verboden, maar dat is niet erg gebruikelijk. 

Komt er een TikTok-verbod in de EU? 

TikTok’s privacy reputatie is de EU niet ontgaan. Data waakhonden in Frankrijk, Italië, Nederland, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk onderzoeken of de social media app voldoet aan de strenge Europese privacyrichtlijn GDPR (AVG). De GDPR is een van de strengste privacy- en gegevensbescherming wetgeving ter wereld. Blijkt dat TikTok hier niet aan voldoet? Dan betekent dit dat de Autoriteit Persoonsgegevens de app een boete kan geven. De boete kan oplopen tot een bedrag van 20 miljoen of 4% van de wereldwijde jaaromzet. 

De Franse gegevensbeschermingsautoriteit (CNIL) heeft bevestigd dat het een onderzoek heeft ingesteld tegen TikTok. Het onderzoek van het CNIL is gestart naar aanleiding van een klacht van een betrokkene over een verzoek om een video op TikTok te verwijderen. De betrokkene beweerde dat TikTok het recht om te worden vergeten heeft geschonden. Het onderzoek is sindsdien echter uitgebreid met transparantievereisten over de wijze waarop TikTok gebruikersgegevens verwerkt, het recht op toegang tot gegevens van gebruikers, de overdracht van gebruikersgegevens buiten de EU en de maatregelen die zijn genomen om ervoor te zorgen dat de gegevens van minderjarigen adequaat worden beschermd.

Gegevensbescherming

TikTok probeert momenteel zijn belangrijkste Europese kantoor in Ierland te vestigen. Indien het onderzoek succesvol is, kan het worden overgedragen aan de Ierse gegevensbeschermingscommissie.

Ook heeft TikTok verklaard dat het volledig meewerkt aan het onderzoek. Volgens de app heeft de privacy en veiligheid van zijn gebruikers “de hoogste prioriteit”. Zo hebben zij verklaard dat ze in Ierland een Europees team voor gegevensbescherming hebben opgericht dat de hoogste normen voor gegevensbescherming wil handhaven en dat zij zelfs een Functionaris Gegevensbescherming hebben aangesteld die ervoor moet zorgen dat TikTok aan de GDPR-normen voldoet. 

Privacy TikTok

Daarnaast is er veel aandacht besteed aan de privacyverklaring van TikTok. De privacyverklaring heeft nagenoeg alle verplicht gestelde elementen en is helder en overzichtelijk.  Er kan geconcludeerd worden dat TikTok over het algemeen voldoet aan haar informatieplicht, althans voor zover het volwassenen betreft. Voor kinderen wordt er aangeraden om een simpelere privacyverklaring op de website te plaatsen, aangezien er veel kinderen actief zijn op de app. Bovendien kan informatie over het verwerken van persoonlijke gegevens voor persoonsgebonden reclames specifieker en duidelijker zijn.

Kortom: een rechter kan een app in principe verbieden. Volgens de EU zal er niet snel sprake zijn van een TikTok-ban, maar eerder van een flinke boete.