geplaatst in Ondernemers

Persvrijheid: hoe zit dat?

augustus

“Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet”, zo luidt artikel 7 lid 1 van de Grondwet. Kort gezegd: persvrijheid. Bij de openbaring van de moordaanslag op Peter R. de Vries werd een verzoek aan GeenStijl gedaan om beeldmateriaal te verwijderen. GeenStijl beriep zich op persvrijheid. Maar wanneer kun je hier eigenlijk een geslaagd beroep op doen?

Persvrijheid

De General Data Protection Regulation (hierna: GDPR) verplicht lidstaten om een uitzondering te maken voor de verwerking van persoonsgegevens voor journalistieke doeleinden. In Nederland is deze uitzondering vastgelegd in artikel 43 van de Uitvoeringswet AVG. Hieronder leggen we een aantal rechten en plichten uit die niet van toepassing zijn op de verwerking van persoonsgegevens door journalisten:

Het intrekken van toestemming geldt niet in de journalistiek. Toestemming is één van de grondslagen voor de verwerking van persoonsgegevens, welke je normaliter altijd weer kunt intrekken. Dit geldt niet wanneer de toestemming is verleend voor journalistieke doeleinden.
Het verwerken van persoonsgegevens over strafrechtelijke feiten is toegestaan. Normaliter mogen dit soort bijzondere persoonsgegevens niet zomaar verwerkt worden, maar voor bijvoorbeeld een nieuwsartikel over een moordzaak wel.
De meldingsplicht voor een datalek is niet nodig voor journalisten.
De GDPR bepaalt dat er in elke lidstaat minimaal één toezichthoudende autoriteit verantwoordelijk is voor het toezicht op de privacyregels. In Nederland is dit de Autoriteit Persoonsgegevens, maar zij houdt geen toezicht op de verwerking van persoonsgegevens binnen de journalistiek.
Een register van verwerkingsactiviteiten is voor gegevensverwerkers een verplichting. Ook hier is er voor de journalistiek een uitzondering: zij hoeven niet bij te houden welke gegevens zij verwerken.

Uitzondering:

Dan is er nog een grote uitzondering: de rechten van betrokkenen die onder de AVG worden verkregen zijn ook allemaal niet van toepassing. Stel dat jouw naam voluit is te lezen in een nieuwsartikel, dan heb je geen recht op:

Vergetelheid: vragen om je persoonsgegevens te laten verwijderen;
Intrekking: vragen om de toestemming in te trekken;
Rectificatie: vragen om je gegevens aan te passen en/of aan te vullen;
Inzage in de verwerking van persoonsgegevens: vragen om je gegevens in te zien;
Bezwaar: bezwaar indienen tegen de verwerking;
Dataportabiliteit: vragen om de gegevens te ontvangen die de organisatie verwerkt.

Interessant om te weten is dat deze uitzonderingen niet alleen gelden voor daadwerkelijke journalistieke doeleinden, maar ook voor academische en literaire doeleinden. Voor de verwerking van bijzondere persoonsgegevens geldt wel een noodzakelijkheidstoets. Dit betekent dat de bijzondere persoonsgegevens alleen verwerkt mogen worden wanneer dit noodzakelijk is voor het journalistieke doel. Bij bijzondere gegevens kun je aan de volgende gegevens denken:

Ras;
Godsdienst;
Gezondheid;
Politieke voorkeur;
Seksuele leven;
Strafrechtelijk verleden.

De overige bepalingen uit de AVG zijn wél van toepassing. Hierbij kun je denken aan archivering en beveiliging. Een journalist is verplicht de persoonsgegevens goed te beveiligen. De AVG schrijft maatregelen hoe je een passend beveiligingsniveau biedt, deze gelden ook voor journalisten.

De aanslag op Peter R. de Vries

Inmiddels heeft het trieste nieuws ons bereikt dat Peter R. de Vries op 64-jarige leeftijd is overleden na de aanslag op dinsdag 6 juli jl. Op sociale media gingen al snel vele video’s en foto’s rond. Direct na de aanslag riep de politie gebruikers van sociale media op om de beelden van de zwaargewonde misdaadverslaggever uit privacy-oogpunt niet te delen. De website GeenStijl liet de beelden toch online staan. Zowel RTL en als de politie Amsterdam heeft de website verzocht om de beelden vriendelijk doch dringend te verwijderen. Het antwoord van GeenStijl luidde als volgt:

“Valt het onder uw taakstelling als ‘woordvoerder in de opsporingscommunicatie’ om vrije nieuwsgaring te dwarsbomen inzake een ingrijpende gebeurtenis van nationaal belang die bovendien volgens velen ook direct raakt aan de persvrijheid? Het zijn toch wonderlijke tijden als de politie de definitie van “respect” op zodanige wijze gaat interpreteren dat er een verzoek tot (zelf-)censuur en persbreidel van de media uit voortkomt.”

Niet alleen in Nederland maakt de aanslag veel los, ook de Europese Unie heeft in een reactie benadrukt hoe belangrijk de bescherming van onderzoekjournalisten is. Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen reageert als volgt:

“Onderzoeksjournalisten zijn van vitaal belang voor onze democratieën. We moeten alles doen om ze te beschermen.”

Een beroep op de persvrijheid of persoonlijke levenssfeer?

Waar RTL en de politie zich beriepen op de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, beriep GeenStijl zich op haar beurt op artikel 7 van de Grondwet: de persvrijheid. Deze twee grondrechten staan recht tegenover elkaar. In de praktijk wordt er vaak gekeken naar de omstandigheden van het geval. De volgende belangen neemt de rechter mee in zijn oordeel:

Levert het beeld een bijdrage aan een algemeen belang?
Wat is de mate van bekendheid van de persoon op het beeld?
Wat is de inhoud van het beeld?
Wat is het eerdere gedrag de betrokkene in verhouding tot de media?
Hoe is het beeld verkregen?
Wat is het gevolg van de inhoud van de publicatie van het beeld?

Het algemeen belang wordt afgewogen tegenover het persoonlijk belang van de betrokkene. In de meeste gevallen wint het algemeen belang dit. Toch zijn er gevallen waarin de persoonlijke levenssfeer belangrijker wordt geacht dan de persvrijheid. De rechtbank Amsterdam heeft al eerdere geoordeeld over een soortgelijke situatie. In deze situatie ging het wel om een foto en niet om een video. De rechtbank heeft wel geoordeeld de Volkskrant geen gerechtvaardigd belang had om de foto te publiceren.

Er moet dus een gerechtvaardigd belang zijn om bijzondere persoonsgegevens te publiceren en er moet zijn voldaan aan de noodzakelijkheidstoets. Of dit bij Peter R. de Vries het geval is, hangt echt af van de specifieke omstandigheden waar de rechter daadwerkelijk over zou moeten oordelen.

Wetsvoorstel

Maandag 12 juli jl. kwam Grapperhaus met een wetsvoorstel over doxing. Doxing is het delen van privégegevens om iemand te intimideren. Grapperhaus wil een maximale gevangenisstraf van één jaar voor het verstrekken, verspreiden of anderszins ter beschikking stellen van identificerende persoonsgegevens met het doel iemand bang te maken. Het verspreiden van persoonsgegevens gaat de laatste tijd razend snel door de opkomst van het sociale media en internet. Grapperhaus hoopt dat er op deze manier een stevigere basis komt voor het aanpakken van doxing.

Persvrijheid: pas op met wat je deelt

Journalisten hebben meer vrijheid om persoonsgegevens te gebruiken voor journalistieke doeleinden. Niet alle regels van de AVG zijn voor hen van toepassing. Ben je geen journalist? Kijk dan enorm uit met het delen van andermans persoonsgegevens. In een nieuw wetsvoorstel wordt hier zelfs een maximale gevangenisstraf van één jaar aan verbonden.

“Let op: afhankelijk van wanneer je dit artikel leest kan deze informatie verouderd zijn. De artikelen op deze website bevatten algemene juridische informatie, maar uitdrukkelijk geen één-op-één advies. Hulp nodig bij jouw specifieke situatie? Neem dan contact met ons op.”