Het registreren van een vormmerk

Toblerone, KitKat en Ritter Sport. Voor de gemiddelde chocoladekenner zijn dit geen onbekende merken. Misschien herken je de repen aan hun kenmerkende vorm. De merken Toblerone, KitKat en Ritter Sport hebben alle een poging gedaan om de kenmerkende vorm van hun chocoladereep te registeren als vormmerk. Dit werd niet in alle gevallen een succesverhaal. Naast woord-, beeld-, kleur- of klankmerken is het mogelijk om een vormmerk in de Benelux, Europa of internationaal te laten registeren. Wat is precies een vormmerk en waarom willen producenten de vorm van hun verpakking of product als merk registeren? 

Vormmerk registreren

In sommige gevallen kan de vorm van bijvoorbeeld een verpakking of product worden aangemerkt als merk. Door het registeren van een vormmerk wordt het voor de concurrent lastig om de vorm na te maken, aangezien de merkhouder het uitsluitend recht heeft om deze vorm voor een bepaald product te gebruiken. Om een vormmerk te kunnen registeren dient de vorm een onderscheidend vermogen te hebben. Dit betekent in de praktijk dat de consument in staat is de vorm van het product te onderscheiden van de vorm van producten van andere producenten. De vorm van de chocoladereep van Toblerone werd onderscheidend genoeg geacht, omdat de consument de vorm, zonder de naam van het product te zien, kan onderscheiden van andere merken. Om die reden werd de aanvraag goedgekeurd. 

Merkmonopolie en uitzonderingen

Om te voorkomen dat vormmerken oneindig kunnen worden geregistreerd en er zo een monopolie op de markt ontstaat, bestaan er drie uitzonderingsgronden die ertoe kunnen leiden dat de aanvraag tot de registratie van een vormmerk wordt afgewezen. Ten eerste kan een vormmerk niet worden geregistreerd indien de vorm van het product door de aard van het waar wordt bepaald. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een bananentrommel. De vorm van zo’n trommel is afgeleid van de vorm van een banaan en kan om die reden niet worden geregistreerd. Ook kan een vormmerk niet worden geregistreerd indien de vorm een wezenlijke waarde aan het product geeft. Dit betekent dat een bepaald ‘design’ van een product niet kan worden geregistreerd. Tot slot kan een vormmerk niet worden geregistreerd indien de vorm noodzakelijk is wegens technische redenen. Deze laatste uitzondering was van toepassing op de chocoladereep van KitKat. Nestlé, merkhouder en producent van KitKat, wilde de vorm van de chocoladereep registeren als merk. Uiteindelijk werd geoordeeld dat de vorm van de chocoladereep niet kon worden geregistreerd als merk, aangezien de vorm van de reep technisch gezien noodzakelijk was om de reep eenvoudig te breken. 

Onderscheidend vermogen van een vierkant

Naast het succesverhaal van Toblerone oordeelde het Duitse Federale gerechtshof recentelijk dat (nog steeds) alleen Ritter Sport vierkante chocoladerepen mag produceren. Doordat Milka ook graag vierkante chocoladerepen wilde produceren, ontstond er een juridische strijd tussen de twee bekende producenten over het recht op het maken van vierkante chocoladerepen. De rechter oordeelde uiteindelijk dat de vierkante vorm van de Ritter Sport reep nog steeds voldoende onderscheidend vermogen heeft. Dit omdat de vierkante vorm van de reep zo typisch is dat de consument deze zou kunnen herkennen en onderscheiden van andere producenten van chocoladerepen. Doordat de vierkante vorm van de reep is beschermd, heeft Ritter Sport het uitsluitende recht om deze kenmerkende vierkante vorm voor haar chocoladerepen te gebruiken. Milka zal dus nog even verder moeten zoeken naar een nieuwe vorm voor haar repen. 

Registreren vormmerk niet makkelijk

In de praktijk blijkt het niet gemakkelijk om een vormmerk te registeren. Toblerone, Kitkat en Ritter Sport hebben jaren geprocedeerd. Voor dit soort grote en bekende producenten is dit financieel haalbaar, maar dit geldt natuurlijk niet voor elke onderneming. Wanneer het een producent uiteindelijk lukt om de vorm van zijn product te registeren, zorgt dit ervoor dat de consument bij het zien van de vorm van het product een verband zal leggen met het merk van de producent.