Het portretrecht van bekende personen

Bekende personen hebben vaak last van ongevraagde paparazzi, bijvoorbeeld tijdens hun vakantie. Daarnaast komt het ook wel eens voor dat het portret van een bekend persoon wordt ingezet om reclame te maken voor een bepaald product, zonder dat de betreffende bekende persoon hiervoor toestemming heeft gegeven. Je hoeft geen jurist te zijn om te bedenken dat dit misschien niet helemaal ‘fair’ is tegenover deze persoon. Stel een dergelijke situatie doet zich voor, hoe zit het dan met het portretrecht? 

Hoe zat dat ook alweer met het portretrecht? 

Het portretrecht is geregeld in de Auteurswet. Bij een portret denkt men vaak aan een afbeelding van het gezicht van een persoon, maar het begrip portret is in juridische zin breder dan dat. We spreken van een portret wanneer iemand zijn identiteit is op te maken uit bijvoorbeeld een foto, video of illustratie. Dit kan inderdaad op basis van het gezicht van een persoon, maar dit kan ook op basis van het silhouet of gelaatsuitdrukkingen. 

Het portretrecht kent twee varianten. De eerste variant is het portrecht waarbij het portret is gemaakt in opdracht van de geportretteerde (art. 20 Aw). In deze situatie dient degene die het portret heeft gemaakt, de fotograaf, toestemming te vragen aan de geportretteerde om het portret openbaar te mogen maken. Dit betekent dus dat een fotograaf die op het verzoek van Sylvie Meis foto’s van haar maakt, hij deze alleen openbaar mag maken als zij hiermee akkoord gaat. Voor de openbaarmaking binnen huiselijk kring, bijvoorbeeld wanneer de fotograaf de foto zonder toestemming van de geportretteerde zou laten zien aan zijn familie of vrienden, kent de Auteurswet een uitzondering. Op deze uitzondering wordt in dit artikel dieper ingegaan. 

De tweede variant is het portretrecht op foto’s die niet in opdracht zijn gemaakt (art. 21 Aw). Bij deze variant ligt de situatie iets anders. Als het portret niet in opdracht is gemaakt, dan staat het degene die het portret heeft gemaakt vrij om het portret openbaar te maken, tenzij de geportretteerde een redelijk belang heeft om de openbaarmaking tegen te houden. Maar wat is dan precies een redelijk belang? Een geportretteerde heeft bijvoorbeeld een redelijk belang als de foto in strijd is met zijn recht op privacy, of als het portret zonder toestemming van de geportretteerde wordt ingezet om er geld mee te verdienen. De foto wordt dan gebruikt voor het commerciële belang van de fotograaf. 

De belangenafweging die in een dergelijk geval moet worden gemaakt, betreft het commerciële belang van de fotograaf tegenover het persoonlijkheidsbelang (denk aan de strikte privésfeer, erotiek, bespotting of gevaarzetting) van de geportretteerde. Het commercieel belang van de fotograaf zorgt ervoor dat publicatie in het algemeen niet snel kan worden tegengehouden, maar dat de geportretteerde wel een vergoeding kan eisen voor verkoop. Voor bekende personen ligt deze situatie iets anders. 

Het redelijke belang van bekende personen 

Voor bekende personen heeft de jurisprudentie een extra voorwaarde gesteld aan het redelijke belang. Bekende personen moeten accepteren dat zij vanwege hun bekendheid meer moeten ‘verdragen’ als het portret bijdraagt aan het actuele nieuws of een maatschappelijk debat. De rechter zal in zo’n geval moeten oordelen of de afbeelding bijdraagt aan het actuele nieuws, of dat er een inbreuk wordt gemaakt op het portretrecht van de bekende persoon. Hij maakt een belangenafweging tussen de vrijheid van meningsuiting van de pers en het recht op privacy van de bekende persoon. 

Als het portret van een bekend persoon commercieel wordt gebruikt, voor bijvoorbeeld een reclame, zonder dat hij of zij hier toestemming voor heeft gegeven, kan er ook sprake zijn van een inbreuk op het portretrecht. Zij kunnen dan schadevergoeding eisen voor het gebruik van hun portret. De hoogte van de vergoeding wordt bepaald door de vraag: hoeveel geld had de geportretteerde gekregen als diegene zelf had ingestemd met het gebruik van het portret? Bij het vaststellen van de vergoeding wordt ook rekening gehouden met de populariteit van de geportretteerde. 

In 2017 heeft zich een dergelijke zaak voorgedaan waarbij een online supermarktketen het portretrecht van Max Verstappen had geschonden. Picnic gebruikte een look-a-like van Max Verstappen in een van hun reclames. Verstappen stelde dat zij hiermee zijn portretrecht heeft geschonden, ook al was hij niet zelf degene die in de reclame te zien was. De rechtbank was het hiermee eens. De look-a-like leek zo erg op Max Verstappen, door dezelfde raceoutfit, haarkleur, silhouet en postuur, dat de consument de look-a-like met hem zou associëren. De rechtbank oordeelde dan ook dat Verstappen zijn portretrecht was geschonden, doordat zijn portret zonder toestemming van Verstappen voor commerciële doeleinden werd gebruikt. De rechtbank oordeelde dat Picnic een schadevergoeding van €150.000 moest betalen aan Verstappen. 

Afbeeldingen gebruiken van bekende personen

Waarschijnlijk zul je nu tijdens het lezen van roddelbladen als de Privé of de Story bewuster kijken naar de foto’s die ze gebruiken. Het komt regelmatig voor de zij afbeeldingen gebruiken die in strijd zijn met het portretrecht van bekende personen, maar niet altijd treden de bekende personen hier tegenop. Meestal omdat zij dit ondertussen wel gewend zijn, of om de reden dat een juridische procedure veel tijd kan gaan kosten. 

Als ondernemer moet je voor het gebruik van het portret van een bekend persoon zeker weten dat je het redelijke belang van de bekende persoon hiermee niet schaadt. Uit de Picnic uitspraak blijkt dat bedrijven zelfs voorzichtig moeten zijn met het gebruik van een look-a-like in hun reclames. Je wilt als ondernemer natuurlijk niet dat je een schadevergoeding moet betalen die erg hoog kan oplopen.