Ga je mee met de digitale overheid of niet?

Digitalisering, je ontkomt er niet meer aan. Het raakt bijna alle aspecten van ons leven. Een leven zonder je mobiele telefoon, laptop en de toegang tot het internet is daarom ook niet meer voor te stellen. We leven in een digitaal tijdperk, waarbij bergen data dagelijks via social media platforms gedeeld worden om connected te zijn met elkaar. Je foto’s/video’s/documenten kun je makkelijk in de ‘wolken’ opslaan. Aan de andere kant is de kans groter geworden dat je feed nepnieuws bevat of dat je geen toegang meer tot je social media account kunt krijgen. Kortom: digitalisering zorgt voor kansen, maar ook voor bedreigingen. De Nederlandse overheid benadrukt vooral de kansen van digitalisering en wil graag mee met de digitale trends van ‘ver-platform-ing’ en ‘ver-app-ing’. De regering pleit daarom ook voor een digitale overheid. 

Wat betekent dit voor jou als burger? Dit betekent dat jij al je overheidsdocumenten en- zaken digitaal moet kunnen vinden en regelen. Denk bijvoorbeeld aan het regelen van een verhuizing tot het starten van een eigen onderneming. De toekomst is digitaal en als het aan de overheid ligt liever vandaag dan morgen!

Nederland: koploper EU digitalisering

Nederland streeft er uiteindelijk naar om de koploper van de EU te worden met betrekking tot digitalisering van de overheid. Op Europees niveau is Nederland samen met andere zeven EU landen een samenwerking “Coalition of the Willing” gestart om de digitale transitie van de overheid te versnellen. Zo kunnen deze landen met elkaar samenwerken en vraagstukken omtrent digitalisering oplossen. Denk aan issues die te maken hebben met het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI); digitale dienstverlening over grenzen heen; de ontwikkeling van de e-identiteit; data en open source; en cybersecurity. 

Digitalisering tijdens corona

Door de coronacrisis is het digitaliseringsproces nog een tikkeltje versneld. In crisistijden zoals nu, is de rol van digitalisatie enorm van belang. Dankzij smart working, communicatie op afstand, digitale dienstverlening aan burgers en digitale inspectie, heeft de overheidsdienstverlening tijdens een pandemie doorgang kunnen vinden.

De Nederlandse digitaliseringsstrategie anno 2020 #bepreparednotscared

Op nationaal niveau zijn de ambities en doelstellingen voor een ‘succesvolle digitale transitie’ opgenomen in de Nederlandse Digitaliseringsstrategie 2020. Jaarlijks wordt er door het kabinet gekeken of er nieuwe ontwikkelingen gaande zijn en of een update van deze strategie van belang is. NL DIGIbeter, de agenda van de digitale overheid, is onderdeel hiervan. Dit jaar ligt de focus op onder andere:

• Investeren in innovatie. Denk hierbij aan het gebruik van technologieën, bijvoorbeeld AI, om maatschappelijke opgaven op te lossen, zoals digitale laaggeletterdheid. 
• Begrijpelijkheid. De digitale overheid moet in begrijpelijke taal communiceren met de burger, om zo iedereen te kunnen betrekken bij de digitalisering. 
• Toegankelijkheid. De digitale overheid moet ook toegankelijk zijn voor iedereen. De actie #allemaaldigitaal zorgt ervoor dat mensen de tools kunnen krijgen om toch digitaal mee te kunnen doen. Ben je niet handig met een laptop of tablet? De hulplijn 0800-1508 kan hierbij helpen.  
• Last but not least: bescherming van de grondrechten en publieke waarden. De digitale dienstverlening moet veilig, gebruiksvriendelijk en betrouwbaar zijn en aansluiten bij de eisen van deze tijd. Een goed georganiseerde cybersecurity en privacy geldt als een voorwaarde.

Digitale overheid is niet alleen rozengeur en maneschijn

Naast de positieve impacts van digitalisering, brengt het helaas ook bedreigingen met zich mee. De ontwikkelingen omtrent technologieën gaan snel in vergelijking met het recht. Het kabinet is pro innovatie en wil dat wet- en regelgeving geen onnodige beperkingen oplegt. De combinatie van de opkomst van nieuwe technologieën samen met de verregaande digitalisering van de overheid roepen ook vragen op omtrent onze grondrechten en publieke waarden (van efficiëntie tot privacy en controle over technologie). Denk bijvoorbeeld aan belangrijke vragen zoals: 

• Hoe voorkomen we dat op basis van data gediscrimineerd wordt? Bedrijven en overheden maken gebruik van AI en ‘machine learning’, waarbij mensen gediscrimineerd en ongelijk behandeld kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan vacatures, producten en diensten die door algoritmes op basis van bestaande patronen aan een specifieke groep aangeboden worden met als gevolg dat andere groepen deze kansen mislopen. Een voorbeeld hiervan is de sollicitatierobot van Amazon die vrouwen specifiek discrimineerde. AI is hierdoor niet onopgemerkt gebleven. Begin dit jaar is de Europese Commissie met ethische richtlijnen voor betrouwbare AI gekomen (AI witboek). Nederland heeft ook niet stil gezeten omtrent het ontwikkelen van een beleid over en visie van AI. Wat blijkt uit onderzoek: Nederland is een van de koplopers wanneer het gaat om een op mensenrechten gebaseerde nationale AI-strategie. Verder wordt er een Mensenrechten Impact Assessment (MIA) voor overheden ontwikkeld. Dit assessment zal de overheidsinstanties helpen. Hoe? Risico’s op mogelijke mensenrechten schendingen zullen in een begin stadium van digitalisering aangekaart worden. MIA zal in de loop van volgend jaar verschijnen. 

• Hoe zit het nu eigenlijk met de verhouding tussen veiligheid en privacy? Inbreuk op privacy is een van de belangrijkste risico’s van deze eeuw. Denk bijvoorbeeld aan een datalek en daarmee het verlies aan privacy. Wat als de overheid wordt gehackt en daarmee miljoenen persoonlijke data van burgers in verkeerde handen komt? Volgens de Wet digitale overheid (Wdo) is het doel om burgers en bedrijven veiliger en betrouwbaarder te laten inloggen bij de (semi-)overheid. DigiD is het publieke inlogmiddel en dit moet verplicht voldoen aan de veiligheidsvereiste en standaarden volgens de EU-richtlijn. Deze wet zal pas vanaf volgend jaar in werking treden. 

• Is onze democratie in gevaar? Vorig jaar kwam De Raad voor het Openbaar Bestuur met het adviesrapport ‘Zoeken naar waarheid’, waarbij de kansen en gevaren van digitalisering voor democratische waarden werden geanalyseerd. Hieruit blijkt dat de democratie onderdrukt kan worden door bijvoorbeeld de snelle verspreiding van nepnieuws, complottheorieën en propaganda. Dit kan enorme invloed hebben op de politieke ideeën van de burgers. Om geen prooi hiervan te worden, is het van belang om een kritische mindset te hebben. Check daarom altijd je bronnen goed, voordat je nieuws als ‘waarheid’ aanneemt en met de rest van de wereld gaat delen.

Digitalisering hand in hand met onze waarden

Nederland wordt bewuster van de impact die digitalisering op de samenleving kan hebben. Digitalisering wordt aan de ene kant gebruikt om maatschappelijke uitdagingen aan te gaan, maar aan de andere kant kan het de publieke waarden enorm onder druk zetten. De bescherming van deze waarden is daarom ook een must in deze tijd. Dit betekent meer focus op interactie tussen digitalisering en waarden en minder focus op de inzet en invloed van technologieën. Kortom: de overheid dient het algemeen belang en daarom zouden bestuurders vanuit publieke waarden moeten digitaliseren. Dit jaar focust de overheid in NL DIGIbeter op de bewustwording en kennis over nieuwe technologieën, zowel bij burgers als bij overheden. Hoe? Een van de acties was om ‘burgerdialogen’ te creëren. Tijdens de ‘Data en Ethiek: Hart van AI Summit’ gingen burgers in gesprek met elkaar over de toekomst van technologie en de (on)gewenste ontwikkelingen daarvan. Dit klinkt voor nu goed in de oren, maar de vraag is: is dit wel genoeg? 

De nationale ombudsman, wanneer het mis gaat tussen jou en de overheid

Wil jij niet meedoen met de digitale overheid? Geen probleem. Er moet alsnog een optie kunnen zijn volgens het regeerakkoord om je gegevens niet-digitaal te versturen aan de overheid. Iedere burger moet de kans krijgen om zaken te kunnen doen met de overheid: digitaal of niet-digitaal. De rol van de overheid is om de burger te helpen. Is dit niet het geval? Dan kun je gelukkig nog bij de Nationale ombudsman aankloppen.