Foto’s binnen de huiselijke kring

Als (beroeps)fotograaf heb je wellicht wel eens te maken gehad met iemand die zonder toestemming een door jou gemaakte foto openbaar maakt. Deze foto heeft iemand bijvoorbeeld op zijn website geplaatst, of gebruikt voor een uitnodiging die hij heeft verstuurd naar goede vrienden en familie. In de eerste situatie spreekt men van een openbaarmaking aan het publiek, wat volgens de wet slechts het exclusieve recht van de maker is en dus niet mag worden gedaan door een derde. In de tweede situatie (foto’s binnen de huiselijke kring) ligt dit wellicht iets anders: Is er in dit geval sprake van een openbaarmaking aan het publiek of kent de wet een uitzondering? 

De openbaarmaking binnen de huiselijke kring

Als (beroeps)fotograaf kom je vrijwel dagelijks in aanraking met het auteursrecht door het maken van foto’s. Het auteursrecht van een foto ontstaat automatisch als de foto een eigen oorspronkelijk karakter en een persoonlijke stempel van de fotograaf draagt. Het auteursrecht geeft de maker op grond van artikel 1 van de Auteurswet het exclusieve recht om zijn werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Dit betekent dat een derde niet zomaar een foto mag publiceren zonder toestemming van de maker. Indien dit wel gebeurt, wordt er inbreuk gemaakt op het auteursrecht van de maker van de foto, de fotograaf in dit geval. Een inbreuk op het auteursrecht kan zich overigens niet alleen voor doen bij foto’s, maar ook in het geval van andere auteursrechtelijk beschermde werken zoals muziek, boeken en video’s. 

De Auteurswet kent beperkingen op dit exclusieve recht. Artikel 12 lid 4 van de Auteurswet bepaalt bijvoorbeeld dat openbaarmaking is toegestaan door iemand anders dan de fotograaf, indien deze openbaarmaking zich beperkt tot een besloten kring van familie, vrienden of een daaraan gelijk te stellen kring, zonder dat daarvoor wordt betaald. Met een gelijk te stellen besloten kring bedoelt de wet een groep van personen tussen wie banden van persoonlijke aard bestaan, die nauwelijks minder hecht zijn dan familiebanden en banden van vriendschap. In dit artikel vind je meer uitleg over de openbaarmaking binnen de huiselijke kring. Maar hoe verhoudt de beperking van de openbaarmaking binnen de huiselijke kring zich dan tot een fotograaf en zijn klanten? Hierna volgen een aantal voorbeelden. 

Praktijkvoorbeelden fotogebruik

Publicatie in de schoolkrant van het kind van de klant 

Stel je bent beroepsfotograaf en een klant wil foto’s die door jou zijn gemaakt, gebruiken voor de schoolkrant van haar kind. De klant is van mening dat dit valt binnen de huiselijke kring, en dat zij van jou geen toestemming nodig heeft voor de openbaarmaking in de schoolkrant. Om te kunnen spreken van een huiselijke kring dienen er tussen de lezers van de schoolkrant hechte banden van persoonlijke aard te bestaan. Een schoolkrant wordt meestal gemaakt ten behoeve van de gehele school en dus zal het onwaarschijnlijk zijn dat alle lezers een hechte persoonlijke band met elkaar hebben. Om die reden zal er hoogstwaarschijnlijk geen sprake zijn van een openbaarmaking in de huiselijke kring.  

Publicatie foto op uitnodiging voor verjaardagsfeest

Een klant wil een foto, die door jou is gemaakt, gebruiken voor een uitnodiging voor zijn 50^ste verjaardagsfeest. Deze uitnodiging zal gericht zijn tot een beperkte kring van goede vrienden en familie. De wet verstaat onder openbaarmaking binnen huiselijke kring een beperkte kring van vrienden en familie. Indien de uitnodiging dus uitsluitend wordt gestuurd naar goede vrienden en familie is dit volgens de wet een geoorloofde openbaarmaking. 

Vertoning van foto’s in een openbare ruimte 

Een andere situatie die zich voor kan doen is wanneer een klant jouw foto’s gebruikt voor bijvoorbeeld een presentatie in een openbare ruimte, zoals bijvoorbeeld een bibliotheek. Een kenmerk van een openbare ruimte is dat deze voor iedereen toegankelijk is. Dit betekent dat eenieder dus toegang zal hebben tot de presentatie en dus ook tot de foto. Het is onwaarschijnlijk dat er tussen alle bezoekers van de bibliotheek hechte persoonlijke banden zullen zijn, wat wel vereist is voor een geoorloofde openbaarmaking binnen de huiselijke kring. Er zal in dit geval dus geen sprake zijn van een openbaarmaking in de huiselijke kring. 

Vertoning op de sportclub (bijv. in de recreatiezaal) waar een familielid sport 

Het laatste voorbeeld is wanneer een klant een door jou geschoten actiefoto van zijn zoon ophangt in de kantine van de sportclub waar zijn zoon voetbalt. De bezoekers van de kantine zullen met name leden zijn. Een gemiddelde voetbalclub heeft over het algemeen meer leden dan slechts een beperkte kring. Het zal dus zeer onwaarschijnlijk zijn dat de kring, in dit geval dus de bezoekers van de kantine, allemaal hechte banden van persoonlijke aard met elkaar zullen hebben. Daarom zal er ook in dit geval geen sprake zijn van een openbaarmaking binnen de huiselijke kring. 

“Help, iemand heeft zonder toestemming mijn foto openbaar gemaakt buiten de huiselijke kring!”

Het kan voorkomen dat een derde jouw foto’s heeft gebruikt, zonder dat jij hiervoor toestemming hebt gegeven, en de openbaarmaking buiten de huiselijke kring heeft plaatsgevonden. Door screenshots of foto’s te maken van bijvoorbeeld de website waarop de foto’s openbaar zijn gemaakt, zorg je ervoor dat je bewijs hebt van de inbreuk. 

Wanneer je denkt dat iemand inbreuk heeft gemaakt op jouw auteursrecht, is het van belang om na te gaan of er daadwerkelijk auteursrecht zit op de foto die jij hebt gemaakt. Indien dit niet het geval is kun je ook niet optreden tegen de inbreuk. Het antwoord op de vraag of er auteursrecht zit op een foto hangt ervan af of de foto een eigen oorspronkelijk karakter heeft én een persoonlijk stempel van de fotograaf. Indien dit niet het geval is, kun je niet optreden tegen de inbreuk en staat het eenieder vrij om de foto te gebruiken. 

Mocht je tot de conclusie komen dat er auteursrecht zit op jouw foto en je constateert dat hier een inbreuk op is gemaakt, kun je als fotograaf een sommatiebrief sturen naar de betreffende persoon of het bedrijf dat inbreuk heeft gemaakt op jouw auteursrecht. In deze brief verzoek je de persoon of het bedrijf de foto offline te halen en eventueel om de licentievergoeding te betalen die verbonden is aan het gebruik van de foto. Indien je schade hebt geleden door de onrechtmatige openbaarmaking, door bijvoorbeeld gederfde winst, kun je ook een verzoek doen tot schadevergoeding. Mocht je met de klant niet tot overeenstemming komen over het te betalen bedrag, dan kun je bij de rechtbank de wederpartij vorderen tot het betalen van een schadevergoeding op grond van artikel 27 van de Auteurswet. Om te voorkomen dat het tot een gerechtelijke procedure komt, is het voor jou als fotograaf (en ondernemer) van belang om vooraf in de licentieovereenkomst duidelijke afspraken te maken over wat wel en niet is toegestaan met betrekking tot de openbaarmaking en verveelvoudiging van de foto’s. 

Wat valt binnen de huiselijke kring?

Het is soms lastig om te beoordelen of gebruik binnen de huiselijke kring valt of niet. Indien het vrienden en familie zijn is dit vaak duidelijk, maar mocht dit niet het geval zijn, dan dient de kring te worden beoordeeld aan de hand van de vraag of de groep hechte persoonlijke banden met elkaar heeft. Wanneer dit niet het geval is, kan er niet worden gesproken van een huiselijke kring en is de openbaarmaking binnen de groep niet geoorloofd zonder jouw toestemming.