De uitzonderingen op het auteursrecht op een rijtje

Zodra je een foto maakt, artikel schrijft of muziek opneemt ontstaat er auteursrecht. Dit is het recht van de maker om een creatie openbaar te maken, te verveelvoudigen en te beschermen tegen misbruik van anderen. Zonder toestemming mag niemand anders jouw werk gebruiken of verspreiden. Maar er bestaan speciale uitzonderingen op het auteursrecht. Welke uitzondering dat zijn, lees je in dit artikel.

Wat is het auteursrecht?

Auteursrechtelijke bescherming betekent dat de maker (of auteur) van een werk bepaalt wat er met het werk gebeurt. Als het werk voldoende creatief is mag iemand anders dit niet zonder toestemming van de maker gebruiken of verspreiden. Alleen de maker mag het werk openbaar maken, verveelvoudigen of toestemming geven aan derden en daar een vergoeding voor vragen. Dat geldt voor allerlei creatieve uitingen, zoals foto’s, video’s, logo’s of zelfs teksten van een webshop.

Overzicht van uitzonderingen op het auteursrecht

Toestemming is echter niet in alle gevallen noodzakelijk. Er zijn situaties waarin het gebruik van auteursrechtelijk beschermd werk zonder toestemming mogelijk is. Dit worden ook wel beperkingen op het auteursrecht genoemd. Deze uitzonderingen zijn om verschillende redenen in het leven geroepen en hebben elk een ander doel. Hieronder vind je een overzicht van de belangrijkste uitzonderingen op het auteursrecht.

Privégebruik

De Auteurswet maakt een uitzondering voor wie het werk van een ander wil gebruiken voor eigen oefening of studie. Het is namelijk toegestaan om een kopie te maken voor privégebruik. Zo mag je een kopie maken van bijvoorbeeld een test om deze zelf uit te voeren. Wat niet mag is meerdere kopietjes maken en deze aan anderen uitdelen. Om te zorgen dat rechthebbenden van bepaalde type werken een vergoeding krijgen is de thuiskopieheffing ingevoerd.

Binnen deze beperking van het auteursrecht zijn er verschillen per type werk. Zo mogen films, series, audioboeken en muziek alleen gekopieerd worden voor jezelf en mag een artikel of oefening ook voor iemand anders gekopieerd worden, mits die ander het zelf gaat gebruiken. Softwarelicenties daarentegen mogen sinds 2012 doorverkocht worden, zolang je de software na de verkoop verwijdert. Ook mogen deze licenties niet opgesplitst worden.

Persvrijheid

Voor journalisten is het auteursrecht, samen met vrijheid van meningsuiting, een van de belangrijkste rechten. Op grond van artikel 15 van de Auteurswet mogen nieuwsmedia namelijk berichten over actuele onderwerpen overnemen van andere media (tenzij het expliciet is aangegeven). Dit biedt de mogelijkheid om een foto of artikel – waarvoor je normaliter toestemming nodig hebt – toch te gebruiken.

Citaten

Beperkingen op het auteursrecht bieden nieuwsmedia niet alleen de mogelijkheid om artikelen en beelden te gebruiken. Ook mogen (korte) citaten gebruikt worden zonder toestemming van de maker. De voorwaarde is wel dat de naam van de auteur en de bron wordt vermeld. Daarnaast moet het citaat afkomstig zijn van werken die openbaar gemaakt zijn. Het citaat moet overigens ook relevant en proportioneel zijn. Dit betekent dat je niet te veel mag overnemen én dat het citaat bij moet dragen aan een geheel.

Content insluiten of ‘embedden’

Het insluiten (of embedden) van content betekent dat je bepaalde inhoud van een externe site op jouw eigen site gebruik door middel van HTML-code. Met zo’n code wordt content van een ander zichtbaar op je site, zonder dat je content kopieert. In de meeste gevallen gaat het om een (Instagram)foto of (YouTube)video, maar het kan ook een podcast of een geanimeerd gifje zijn. Door content van een externe site op jouw site in te sluiten maak je geen inbreuk op het auteursrecht. Het is namelijk een link naar het originele bestand, zonder dat je iets downloadt of kopieert.

Bibliotheken en archieven

De auteurswet bevat óók uitzonderingen voor bibliotheken, archieven en musea. Zo mogen deze instanties digitale kopietjes maken van werken, om ze te beschermen en bewaren voor de volgende generaties. Voor het uitlenen van fysieke werken is het daarnaast niet nodig om toestemming te krijgen van de rechthebbende. Deze regels zijn strenger als het gaat om digitale werken (e-boeken/audioboeken). Hier is wél vooraf toestemming nodig voordat het op het internet verschijnt.

Parodiëren

Als er voor iedere karikatuur of parodie die je voorbij ziet komen toestemming gevraagd moet worden aan de rechthebbende, dan zou de (online) wereld er een stuk saaier uitzien. Want niet iedereen zit te wachten op een humoristische uiting van hun werk. In het auteursrecht is er dan ook een uitzondering gemaakt voor het zogeheten parodiëren. De uiting moet aan bepaalde richtlijnen voldoen. Zo mag er geen sprake zijn van smaad of belediging en moet het werk maatschappelijk verantwoord zijn. Daarnaast mag de maker van de parodie niet meer van het originele werk gebruiken dan nodig.

Het ongevraagd parodiëren wordt verder beperkt door de nieuwe Europese auteursrecht richtlijnen, welke sinds 7 juni 2021 van kracht zijn. Het vernieuwde auteursrecht moet meer bescherming bieden voor auteursrechtelijk materiaal. Hier is niet iedereen het mee eens, omdat dit in strijd is met de vrijheid van meningsuiting. Sommige materialen zijn bovendien uitgesloten. Denk bijvoorbeeld aan memes of geanimeerde GIFs.

Onderwijsexceptie

Volgens artikel 16 van de Auteurswet mag auteursrechtelijk werk zonder toestemming of vergoeding gebruikt worden voor onderwijsdoelen. Het werk moet dan wel aansluiting hebben op het leerplan van de onderwijsinstelling. Denk bijvoorbeeld aan het laten zien van schooltelevisie of artikelen en beelden gebruiken bij een toets. Ook hier hangen voorwaarden aan. Het werk moet namelijk openbaar gemaakt zijn en de bron moet worden vermeld. En misschien de meest belangrijke: het werk mag uitsluitend als toelichting van het onderwijs gebruikt worden. Liedjes luisteren in de klas om de kinderen te kalmeren mag dus niet, tenzij de muziek het lesprogramma ondersteunt.

Wil je meer weten over muziek in het onderwijs? Lees dan ons artikel over de onderwijsexceptie in het auteursrecht voor muziek.

Auteursrecht voor uitgevers

Om creaties beschikbaar te stellen voor het grote publiek is er vaak een tussenschakel nodig. Deze uitgever exploiteert het auteursrecht van de maker. Met andere woorden: iemand verdient geld met de creaties van een ander. De maker kan zijn auteursrecht overdragen aan een andere partij of hij geeft toestemming en behoudt het auteursrecht.

De auteur draagt zijn werk over

Een uitgever heeft in de basis geen eigen rechten. Als een muzikant een album wil uitbrengen bij een muziekproducten kan hij het auteursrecht op zijn werk overdragen. Voor de overdracht van het auteursrecht moet er een akte opgesteld worden, waarin meestal ook financiële voorwaarden staan. Per 1 juli 2015 is het auteurscontractenrecht vernieuwd. Hierin is o.a. geregeld dat een auteur zijn of haar recht kan terugkrijgen als de uitgever geen gebruik maakt van de licentie.

De auteur behoudt auteursrecht

Kiest de maker ervoor om het auteursrecht te willen behouden, dan kan hij een licentie geven. In de basis is dit toestemming om zijn werk openbaar te maken of te verveelvoudigen. Het auteursrecht blijft dan bij de maker. Er wordt ook onderscheid gemaakt tussen exclusieve en niet-exclusieve toestemming. Een exclusieve licentie mag maar aan één uitgever worden gegeven, terwijl een niet-exclusieve licentie ook aan anderen mag worden verschaft. Een typisch voorbeeld is een boekverfilming door een filmstudio (exclusief) of dezelfde muziek op de verschillende radiostations (niet-exclusief).

Wil jij een licentieovereenkomst laten opstellen door Lady Lawyer? Bekijk dan onze speciale pakketten.

Uitzonderingen hebben voorwaarden

Het is onder het auteursrecht dus niet altijd nodig om toestemming te krijgen van de maker/auteur. In sommige gevallen zijn er uitzonderingen die het openbaar maken of verveelvoudigen van werken makkelijker maken. Let wel op, want veel van deze uitzonderingen hebben bepaalde voorwaarden waar je aan moet voldoen. Twijfel je of je een creatie wel of niet mag gebruiken, doe dan altijd éérst vooraf onderzoek naar jouw rechten. En is het dan nog niet duidelijk wat wel of niet mag neem dan altijd contact op met de auteursrechthebbende. Dat scheelt je onnodige zorgen of boetes.