De onderwijsexceptie in het auteursrecht: muziek

De meivakantie is voorbij en de lessen gaan weer beginnen. Door de corona-maatregen hebben veel docenten hun klassen lange tijd niet of nauwelijks gezien. Het is dan ook goed voorstelbaar dat je als leraar de lessen na zo’n lange periode voor je leerlingen zo prettig mogelijk wil maken. Dit kan bijvoorbeeld door het opzetten van een achtergrondmuziekje, of het verwerken van muziek in het studiemateriaal. Hoewel dit een leuk idee is, is het niet altijd toegestaan. Eerder schreven we onder andere over het gebruik van muziek op de werkvloer en in huiselijke kring! Ben jij benieuwd wat er allemaal wel en niet mag met betrekking tot muziek in het onderwijs? Wil jij weten wat de mogelijkheden zijn zonder een enorme claim te riskeren? Lees dan snel verder!

Muziek in het onderwijs

Sinds de opkomst van de technologie wordt er in het onderwijs veelvuldig gebruik gemaakt van begeleidend studiemateriaal. Dit gebeurt onder andere aan de hand van literatuur, films en kunst. Maar ook het gebruik van muziek op scholen is tegenwoordig onmisbaar geworden. Hierbij kun je onder andere denken aan het afspelen van educatieve liedjes op de basisschool, het geven van een muziekles op het voortgezet onderwijs, het dansen op muziek tijdens gym of op een dansschool. 

Het recht om een muziekwerk openbaar te maken is in beginsel voorbehouden aan de maker van het werk. Wil je op een openbare plek zoals een winkel of restaurant muziek afspelen? Dan heb je een licentie nodig waarvoor je een vergoeding betaalt en waardoor je toestemming hebt van de rechthebbende om de muziek te gebruiken. Deze licentie wordt uitgegeven door Buma/Stemra en Sena. Vrijwel alle artiesten, tekstschrijvers en producers zijn hierbij aangesloten. 

Artikel 12 lid 5 van de Auteurswet geeft een uitzondering voor niet commerciële onderwijsinstellingen. In tegenstelling tot andere landen kent Nederland een laag percentage particuliere scholen. Dit heeft tot gevolg dat bijna alle basis-, middelbare-, mbo- en hbo-onderwijsinstellingen, alsmede de universiteiten, onder deze onderwijsexceptie vallen. 

Deze onderwijsexceptie ziet op het laten horen van muziek binnen het klaslokaal, zoals het afspelen van een liedje op YouTube of een muzikale voordracht voor de klas. Vereist is wel dat de voordracht, op- of uitvoering of voorstelling geschiedt in het kader van het onderwijs of met een wetenschappelijk doel. Dit houdt in dat het muziekwerk onderdeel moet uitmaken het lesplan, moet dienen als voorbeeld, of de stof anderszins verduidelijkt. 

Wanneer aan alle vereisten is voldaan, is de onderwijsinstelling vrijgesteld van het betalen van een vergoeding. Gezien het feit dat de onderwijsexceptie slechts bestaat voor scholen zonder winstoogmerk, zijn rijscholen, dansscholen en organisaties zoals de NCOI of LOI van de uitzondering uitgesloten. 

Muziekgebruik buiten lesuren

Hoe zit het dan met het gebruik van muziek buiten lesdoeleinden? Ook tijdens de pauzes, op schoolfeesten en in het kader van (kerst-, sinterklaas-, carnavals-, paas-)vieringen wordt er vaak muziek gedraaid. In een uitspraak van 16 mei 2007 heeft de rechtbank ’s-Hertogenbosch geoordeeld dat dit niet onder de onderwijsexceptie van artikel 12 lid 5 Auteurswet valt. Het gebruik van muziek dient in deze gevallen immers geen uitsluitend educatief doel. Uit deze uitspraak blijkt dat de uitzondering heel restrictief moet worden opgevat. Voor het gebruik van muziek dat (mede) entertainmentdoeleinden dient, dient een licentie te worden afgesloten bij Buma en Sena. 

Muziek wordt niet alleen binnen de schoolmuren afgespeeld, maar zit vaak ook verweven in het lesmateriaal. Zo krijgen studenten van het conservatorium of andere kunst-, dans- en muziekscholen geregeld mp3-fragmentjes opgestuurd waarmee zij aan de slag moeten. Artikel 16 Auteurswet bepaalt in dit geval dat ook dit is toegestaan, mits het gaat om een niet-commerciële onderwijsinstelling en dient als toelichting bij het onderwijs. Hoewel het afspelen van muziek binnen het klaslokaal gratis is, dient voor verwerking van muziek in het studiemateriaal wel betaald te worden. Het gaat hier om een billijke vergoeding. In de praktijk betalen onderwijsinstellingen hiervoor jaarlijks een afkoopsom. Ben jij leraar op een reguliere onderwijsinstelling en wil je gebruik maken van muziek ter ondersteuning van je les? Dan hoef je je waarschijnlijk niet veel zorgen te maken.

Muziek tijdens cursussen

Anders is het wanneer je een eigen onderneming hebt waar je cursussen of lessen geeft. Je drijft deze onderneming hoogstwaarschijnlijk met winstoogmerk. Het is dan ook van belang dat je niet vergeet om een licentie af te sluiten. De tarieven kun je hier vinden. 

Het gebruik van muziek ter ondersteuning van het studiemateriaal door niet commerciële onderwijsinstellingen is toegestaan onder de onderwijsexceptie. Wil je echter muziek afspelen die niet direct bijdraagt aan het onderwijs, of drijf jij een commerciële onderwijsinstelling (waaronder dansscholen en muziekscholen)? Sluit dan een licentie af! Nog vragen? Neem dan contact met ons op!