Corona-app in strijd tegen het virus: waar houdt het op?

Dinsdag 7 april jl. heeft het kabinet in een persconferentie aangegeven gebruik te willen maken van twee corona-apps. Deze apps moeten ervoor zorgen dat het virus zich minder snel verspreidt. Een week later, op 15 april, blijkt dat het kabinet 750 voorstellen heeft ontvangen voor deze apps. Uit deze 750 voorstellen zijn 7 initiatieven geselecteerd. De eisen van de Tweede Kamer zijn duidelijk; de app mag zo min mogelijk inbreuk maken op grondrechten, mag niet verplicht worden en mag slechts tijdelijk gebruikt worden. Uit een enquête van het AD blijkt dat twee derde van de 300.000 geënquêteerden graag een app wil in strijd tegen het coronavirus, ook al moet er een stuk privacy worden ingeleverd. Toch roept het gebruik van zo’n corona app een hoop (privacy)vragen op. Waar houdt het op?

Corona-apps

Het kabinet heeft de wens om twee verschillende apps uit te brengen die de verspreiding van het coronavirus tegen gaan. Op dit moment zijn Google en Apple bezig met het ontwerpen van een app op basis van bluetooth. Telkens als je telefoon in de buurt is van het toestel van anderen, volgt er een ‘digitale begroeting’, waardoor telefoons een connectie met elkaar maken en bepaalde gegevens uitwisselen. Zodra jij op een later moment met het coronavirus besmet bent, krijgt iedereen die in een bepaalde periode bij jou in de buurt was een waarschuwing. Deze waarschuwing is volledig anoniem en er zal slechts vermeld worden dat je bij iemand in de buurt bent geweest die besmet blijkt. Je krijgt dan het advies binnen te blijven en je gezondheid goed in de gaten te houden.  Via de tweede app deel je symptomen en klachten met de GGD en/of je huisarts. In deze app voer je in of je klachten hebt en zo ja, in welke mate en sinds wanneer.

Deze applicaties zullen vooral gebruikt gaan worden wanneer de maatregelen in Nederland versoepeld worden. In dat geval kan het maatschappelijk leven weer op gang komen én kan het coronavirus nog steeds onder controle blijven.

Grondslag en toestemming

Het bestrijden van het coronavirus is op dit moment de grootste prioriteit in de samenleving en daarom wil de overheid gebruik gaan maken van de twee genoemde apps: een track & tracing-app en een app die de GGD-taken gaat ondersteunen. De eerste app richt zich dus op locatiegegevens, de tweede op medische gegevens. Toch is niet iedereen voor dit idee. De app zal namelijk gezondheidsgegevens van burgers reguleren. Deze gegevens vallen onder de bijzondere persoonsgegevens van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (hierna: AVG). Bij de verwerking van bijzondere gegevens is een grondslag nodig op grond van artikel 9 AVG. Een grondslag kan bijvoorbeeld zijn dat er toestemming van een persoon is om de persoonsgegevens te verwerken. Dit is bij de corona-app niet te regelen, daarom is ook besloten dat de app niet verplicht kan worden.

Dan is er nog een andere grondslag over: een zwaarwegend algemeen belang. Het bestrijden van het coronavirus is op dit moment het grootste belang. De overheid kan zich in beginsel hierop beroepen. Het is dan mogelijk om de bijzondere persoonsgegevens te verwerken, wel moet er zijn voldaan aan alle regels. De AP (Autoriteit Persoonsgegevens) kan op dit moment niet oordelen of er wordt voldaan aan de regels. Zij is van mening dat het ministerie de kaders niet duidelijk genoeg heeft gesteld. Het feit dat de kaders niet duidelijk genoeg zijn, maakt dat app-ontwikkelaars te weinig informatie hebben om zo een goede opzet te ontwikkelen. Dit heeft als gevolg dat er door app-ontwikkelaars niet of te weinig kan worden aangetoond dat de app volledig privacy-proof is. Er mist nog cruciale informatie voor het gebruik van de corona-app. Zo is er nog niet bekend wie er verantwoordelijk is voor de verwerking van de gegevens en is niet duidelijk of een app proportioneel is. De AP kan om deze redenen (nog) niet oordelen of er wordt voldaan aan de regels met betrekking tot de AVG.

Fasen van de corona-apps

Pels Rijcken heeft wel een oordeel gevormd over de mogelijke apps aan de hand van zes fasen. Deze fasen bestaan onder andere uit de installatiefase en de waarschuwingsfase. Uit zijn onderzoek blijkt dat geen van de zeven geteste apps volledig voldoet aan de uitgangspunten van de zes fasen. Er kan mede daarom niet vastgesteld worden of er wordt voldaan aan de AVG. Daarnaast kan op basis van de beoordeelde stukken bij geen van de voorstellen worden vastgesteld dat volledige anonimiteit is gegarandeerd. Ook is het volgens Rijcken een nadeel dat de apps werken op basis van bluetooth. Door het gebruik van bluetooth bestaat er een kans op registratie van niet-risicovolle connecties. Dit kan bijvoorbeeld doordat er een connectie is geweest, maar er een raam of muur tussen zat. Kortom, Rijcken is niet erg positief over de corona-apps.

Gespreksonderwerp

Ook andere instanties en personen hebben zich op verschillende wijze uitgesproken over deze mogelijke apps in Nederland. De Autoriteit Persoonsgegevens is daar één van. De AP is vooral voor het waarborgen van de privacy van de burgers. Aleid Wolfsen, Voorzitter van de AP, zegt: “Zulke apps kunnen alleen als de privacy volledig geborgd is. De AP zal daar heel scherp op letten, want mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat de overheid zorgvuldig met deze gevoelige, medische informatie omgaat.” Wolfsen maakt zich vooral zorgen om de toekomst: “We willen namelijk niet over een paar maanden wakker worden in een samenleving met een soort Chinese toestanden, waar de overheid voortdurend meekijkt, je de hele dag kan volgen, zorggegevens kan inzien en er allerlei consequenties aan kan verbinden.”

Toolbox voor corona-apps

De Europese Commissie komt met richtlijnen voor apps die moeten helpen bij de strijd tegen het coronavirus. De Commissie wil ervoor zorgen dat privacy van de burgers gewaarborgd blijft door middel van een gecoördineerde aanpak. De richtlijnen van de Commissie hebben betrekking op de apps die door middel van locatiegegevens achterhalen met wie een coronapatiënt in contact is geweest. De richtlijnen beschrijven vooral hoe voorkomen moet worden dat locatiedata misbruikt worden. Om deze richtlijnen uit te kunnen voeren komt de Europese Commissie met een zogenoemde ‘toolbox’. Door middel van deze toolbox wordt bepaald of de app effectief is en voldoet aan de regels over beveiliging, privacy en gegevensbescherming. De Europese Commissie heeft als prioriteit om de EU-regels voor privacy en gegevensbescherming volledig in acht te nemen.

De Europese toezichthouder voor gegevensbescherming roept juist op om één Europese corona-app te ontwikkelen. Verschillende Europese landen werken nu heel hard aan de ontwikkeling van zo’n app. Zo’n mengelmoes van apps kan, volgens de toezichthouder, juist de privacy van burgers schenden. De Europese Unie moet nu juist zijn door samen te werken en elkaar te steunen.

Misbruik van privacy

De AP en de Europese Commissie kunnen zich wel vinden in het gebruik van de apps, mits de apps strikt aan de regels van de privacy en gegevensbescherming voldoen en de gegevens na het virus direct verwijderd worden. Toch denkt niet iedereen er zo over. IT- en privacy expert Jaap-Henk Hoepman zegt: “Dit is fundamenteel: vinden we het normaal dat we mensen continu gaan volgen? Of kiezen we de variant dat we die gegevens bij gebruikers laten? Misbruik ligt anders op de loer. De makkelijkste: stel er is een moord gepleegd, waarom zou de overheid niet even spieken in de corona-app wie allemaal in de buurt van het slachtoffer was.” Het dilemma ligt hem dan ook bij de vraag ‘waar houdt het op?’ Als de privacy nu beperkt kan worden om de verspreiding van het coronavirus te beperken, wat is dan de volgende reden om de privacy van de burgers in te perken?

Verplichting of vrijwillig?

Uit de enquete van het AD blijkt dat 57% van de geënquêteerden vindt dat de app op vrijwillige basis moet zijn. Minister de Jonge gaat ervan uit dat ‘zo’n 60% van de mensen de app moet gaan gebruiken om nuttig te zijn’. Op dit moment van schrijven presenteren zeven organisaties en bedrijven hun app. Al na één dag is duidelijk dat er nog veel onduidelijk is hoe de apps in elkaar zitten, hoe ze zijn beveiligd en op welke manier de privacy van gebruikers is gewaarborgd. Een evaluatie van de impact op de privacy is nodig om de apps goed te kunnen beoordelen, aldus Floor Terra van de Privacy Company. Wel is gebleken dat er een datalek is bij een mogelijke corona-app. In de broncode van de app zijn oude bestanden te vinden van gegevens van zo’n 200 gebruikers van een andere app.

De hamvraag rondom corona-apps

Het gebruik van een corona-app brengt veel reacties naar boven. Het blijft een lastige kwestie. Velen verschillen van mening en dat mag ook. Ook op een positieve manier want: veel instanties denken mee over oplossingen. Deze instanties hebben echter nog niet dé app ontwikkeld. Op dit moment is er nog weinig bekend over de komst van een eventuele app. De AP heeft laten weten dat zij de apps op dit moment niet kan toetsen aan de privacy. De kaders zijn namelijk niet duidelijk genoeg. Wel kan er geconcludeerd worden dat er alles aan wordt gedaan om de privacy te waarborgen, mede daarom is er nu nog geen app tot stand gekomen.

Wel blijft de vraag ‘ben je voor of tegen het gebruik van deze apps’ een goede vraag. Op deze vraag is geen goed of fout antwoord. Denk er vooral over na en houd ook de vraag ‘waar houdt het op?’ in je achterhoofd. Waar sta jij in deze discussie? Laat hieronder je reactie achter óf op de social media van Lady Lawyer!